Số phận nào cho tu viện dòng Franciscaines Đà Lạt?

 Những ngày qua nhiều người dân và du khách tiếc nuối khi nhiều hạng mục của công trình nhà nguyện và đan viện Benedict / Tu viện dòng Franciscaines Đà Lạt bị tháo dỡ.

Bao quát về tu viện dòng Franciscaines Đà Lạt

Tu viện có diện tích hơn 7ha nằm lọt giữa hai con đường song song Trần Quang Diệu - Hùng Vương. Bên trong khuôn viên tu viện có hai khối công trình lớn: nhà nguyện và khu nội trú.

Đã rất nhiều năm, khu nhà nguyện là chủ thể cho nhiều sinh viên mỹ thuật, kiến trúc tới Đà Lạt nghiên cứu. Với những nghệ sĩ thì đó là cảm hứng sáng tác chưa bao giờ cũ dù công trình mỗi năm mỗi hoang phế.

Tu viện dòng Franciscaines Đà Lạt là tu viện hoang phế lâu năm

Có người cho rằng công trình nhà nguyện và đan viện Benedict (Biển Đức) được hai kiến trúc sư Alexandre Leonard và Paul Veysseyre thiết kế, xây dựng vào cuối thập niên 1930, đầu thập niên 1940.

Công trình ghi những dấu chân đầu tiên của các đan sĩ Benedict từ phương Tây vào VN. Năm 1954, các đan sĩ Benedict chuyển ra Huế lập Đan viện Thiên An và công trình đan viện tại Đà Lạt được nhượng lại cho các nữ tu dòng Franciscaines.

Do nhu cầu mở rộng cơ sở giáo dục, dạy nghề và nội trú, các xơ dòng Franciscaines đã xây thêm dãy phòng học phía sau. Bản thiết kế khu trường học Franciscaines Missionnaires de Marie do kiến trúc sư Phạm Khánh Chù - một tên tuổi quan trọng trong giới kiến trúc miền Nam - thực hiện năm 1961.

Theo ông Trần Ngọc Trác - nguyên chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Lâm Đồng, từ năm 1969, nơi đây trở thành Trường Thương mại Việt Nữ. Năm 1979, toàn bộ diện tích được bàn giao cho Nhà nước.

Từ đó đến nay sau hơn 40 năm, hai khối nhà học và khu nội trú của Trường Thương mại Việt Nữ được chuyển đổi nhiều công năng; ban đầu dùng làm cơ sở cho Trường bổ túc văn hóa, sau đó là khách sạn Lâm Viên (khoảng những năm 1980, xây thêm block giữa hai khối nhà học) rồi đến Trường THPT Trần Phú.

Còn nhà thờ và khu nội viện dùng làm nhà kho, phòng học thể dục và chỗ ở. Trước khi trở thành cơ sở của Trường đại học Kiến trúc TP.HCM, công trình hoang phế nhiều năm, nhà nguyện có hơn 20 hộ gia đình sinh sống trái phép, nay đã giải tỏa.

Khẳng định về tu viện dòng Franciscaines Đà Lạt

PGS.TS Lê Văn Thương (hiệu trưởng Trường đại học Kiến trúc TP.HCM): Chúng tôi giữ gìn tối đa công trình

Về mặt hình thức, đối với khu nhà nguyện và khu nhà ở của các tu sĩ (những công trình đầu tiên trên khu đất), chúng tôi sẽ gìn giữ nguyên như hiện nay. Những chi tiết bị hư hỏng như cửa, vì, kèo trên mái... sẽ sửa chữa lại hoặc thay mới. Đây là hai công trình mà trường quan tâm nhất trong khuôn viên.

Chúng tôi sẽ giữ lại nguyên bản kiến trúc và kết cấu; giữ nguyên hiện trạng đá lát tường; vệ sinh, làm sạch lại những mảng tường bên ngoài bị ẩm mốc; vệ sinh lại ngói cũ, thay thế các viên ngói bị hư hỏng; thay thế khung cửa sổ mái...

Phần nhà dòng sẽ cải tạo tường bên ngoài nhà, tháo dỡ toàn bộ hệ cửa cũ và thay hệ cửa mới (vì người dân ở đây đã làm hỏng và thay thế toàn bộ hệ cửa nguyên thủy của khu nhà), tháo dỡ mái hiện trạng, vệ sinh ngói cũ, lợp lại bằng ngói cũ, thay mới hệ vì, kèo, cầu phong, xà gồ, thanh chống bằng vật liệu an toàn...

Khối nhà là trường học hiện không còn nguyên như bản xây dựng ban đầu. Các đơn vị sử dụng trước đây đã xây thêm khối hành lang áp sát vào hai mặt của khối trường học nhưng không xây mái che bên trên. Vì vậy trong phương án sửa chữa, đơn vị thiết kế đã thiết kế thêm mái ngói ở các tầng để mưa khỏi tạt vô.

Tinh thần là chúng tôi giữ gìn tối đa theo kiến trúc, vật liệu nguyên bản, chỗ nào mục cũ thì phải thay thế vật liệu mới cho bảo đảm. Ngay cả màu sơn cũng giữ lại theo màu nguyên bản.

Sau khi cải tạo, nhà nguyện sẽ được sử dụng làm hội trường. Khu nhà ở của các tu sĩ cũng sẽ được giữ nguyên công năng ở, khối trường học cũ được sử dụng làm giảng đường. Người dân có thể chụp ảnh bây giờ để so sánh với công trình sau khi sửa chữa xong. Bảo đảm chúng tôi chỉ làm cho công trình sạch sẽ, chắc chắn hơn.

KTS Cao Thành Nghiệp: Việc bảo tồn công trình này còn có ý nghĩa giáo dục về kiến trúc

Mặc dù công trình tu viện dòng Franciscaines - Đà Lạt không phải là di sản, không thuộc danh sách công trình kiểm kê của UBND tỉnh Lâm Đồng, nhưng đó là một công trình có giá trị kiến trúc. 

Đây là cụm công trình hội tụ hai hình thức kiến trúc tiêu biểu trong hai giai đoạn phát triển của Đà Lạt - giai đoạn trước năm 1945 và giai đoạn từ 1955 - 1975. Công trình có tỉ lệ mặt đứng kiến trúc và màu sắc vật liệu xây dựng rất hài hòa, các công trình có sự chuyển tiếp trong kiến trúc mà khó có cụm công trình nào ở Đà Lạt có được.

Chủ đầu tư công trình ở đây là Trường đại học Kiến trúc TP.HCM, một đơn vị nổi tiếng về đào tạo kiến trúc trong cả nước. Việc bảo tồn giá trị kiến trúc của cụm công trình này còn có ý nghĩa giáo dục về kiến trúc và bảo tồn đối với các thế hệ sinh viên của trường. Vì vậy, công trình trên cần phải được bảo tồn bài bản chứ không chỉ sửa chữa như một công trình đơn giản.

Vì công trình đã cũ, kết cấu chịu lực yếu nên khi sửa chữa cần có một hệ giằng để bảo vệ các cấu kiện kiến trúc không bị biến dạng trong quá trình thi công. Các đơn vị thi công, tư vấn giám sát... phải có chuyên môn về bảo tồn và trùng tu di sản.

Tham khảo các thông tin về nhà tại https://hiron.vn